Тірі организмдердің маңызды қасиеттерінің бірі ол – қоршаған орта жағдайларына байланысты белгілерді өзгерте білу мүмкіндігі.

Өзгергіштік – бұл бір түрдің дараларының арасындағы жеке айырмашылықтардың пайда болуы.
Өзгергіштіктің арқасында популяциялар генетикалық жағынан әртекті болады. Сонымен қатар, белгілі бір түрдің сыртқы жағдайлардың өзгеруіне байланысты бейімделу мүмкіндігіне ие болады.

Өзгергіштіктің екі түрі бар:

• тұқым қуалайтын емес (фенотиптік);
• тұқым қуалайтын (генотиптік).

Тұқым қуалайтын (фенотиптік) өзгергіштік - бұл тірі организмнің (фенотиптің) генотипіндегі қоршаған орта факторларына бейімделу қабілеті.

Фенотиптік өзгергіштік организмдердің қоршаған орта жағдайларының өзгеруіне бейімделуіне ықпал етеді. Сонымен, үй жануарларында ұстау жағдайлары жақсарған кезде өнімділік артады: сүттің сүттілігі мен майлылығы, жұмыртқа өндірісі және т.б. қояндар қыста және жазда пальто түсін өзгертеді, ал нашар және құнарлы топырақта өсірілген одуванчика өсімдіктері мөлшері, жапырақтары мен гүлшоғырларының саны бойынша ерекшеленеді. Фенотиптік өзгергіштіктің мысалдарын күнделікті өмірде байқауға болады: ультракүлгін сәулелердің әсерінен адамның терісі қараңғы болады; физикалық күш салу нәтижесінде бұлшық еттер дамиды.

Тұқым қуалайтын (генотиптік) өзгергіштік - тірі организмнің генотипін өзгерту қабілеті. Генотиптік өзгергіштіктің арқасында адам бұрын оның түріне тән емес белгілерді ала алады. Дарвиннің пікірінше, генотиптік өзгергіштік эволюцияның негізгі қозғаушысы болып табылады.

Тұқым қуалайтын вариацияның келесі түрлері бар:

• мутациялық;
• комбинативті.

Мутациялық тұқым қуалаушылықтың мысалына – альбинос жануарларын, жапырақтары өзгерген немесе жапырақшаларының ерекше түсі бар өсімдіктердің пайда болуын айтуға болады. Кейде гүлдерді ақ немесе қызғылт сары түсіті бақбақ өсімдіктері кезедеседі.

Адамдардағы мутациялық өзгергіштіке альбинизм, фенилкетонурия, полидактилия (алты саусақ), даун синдромы және т. б. айтуға болады.

Комбинативті өзгергіштік – ата-аналар гендердінің жаңа үйлестіруіне байланысты дараларда айырмашылықтардың пайда болуын айтады.

Жыныстық көбею кезінде пайда болады. Сонымен қатар, ата-аналық даралардың белгілері кездейсоқ ұрпақтарда біріктіріліп, популяциядағы организмдердің алуан түрлілігін арттырады.

Өзгергіштіктің әртүрлі формаларының әрекеті нәтижесінде әр табиғи популяция генетикалық әртектілігі жоғары деңгейімен сипатталады және соның арқасында үнемі өзгеріп тұратын тіршілік ету ортасына бейімделе алады.