«Жануарлар» әлемі
«Жануарлар» әлемі
Сүтқоректілер тобы
Жануарлардың ең жоғарғы класы. 5 500-ге жуық түрі бар: жұмыртқа салушылар, қалталылар, ұрықжолдастылар (плаценталылар). Олар өмірдің барлық орталарын алып жатыр. Шаштары мен дамыған терібездері бар, балаларын сүтпен тамақтандыратын, жүйке жүйесінің, әсіресе ми қыртысы мен сезім мүшелерінің өте жоғары дамуы бар жылы қанды жануарлар. Олардың 7 мойны омыртқасы бар, тістері құрылымы мен қызметі бойынша сараланған. Сүтқоректілердің жүрегі төрт камералы (қолқа күре тамыры солжақ доғасы сақталған). Ұрғашылары тер бездерінен түзілген сүт бездері болады. Әдетте, олар ұрпақтарға қамқорлық жасайды.
Жалпы анықтама:
Түрлердің саны: шамамен 5500.
Тіршілік ортасы және тіршілік ету тәсілі: жер шарындағы жер-ауа, топырақ және су орталары.
Денесі (сегментациясы және басқа да ерекшеліктері): денесі басы, кеудесі, құйрығы, алдыңғы және артқы аяқтардан тұрады.
Сыртқы жамылғысы: терісі қалың, көп мөлшерде тер, май және басқа бездері бар, шашпен жабылған (бауырымен жорғалаушылардың қабыршақтарының түрлендіру). Мүйізді түзілімдері де бар – шаш, тырнақ, тұяқ.
Тірек жүйесі (қаңқа): омыртқа – жатыр мойны бөлімі (7 омыртқа), кеуде қуысы, бел, сегізкөз,құйымшақтан тұрады. Иық пен жамбас белдеуі бос түпкіліктерді бекітеді: алдыңғы ― иық, білек, қол; артқы ― жамбас, сирақ, табан. Аяқтарында 5 саусақ бар.
Бұлшықет жүйесі: дамыған және күрделі, жеке мамандандырылған бұлшықеттерден тұрады. Барлығына диафрагма тән (кеуде мен құрсақ қуысын шектейтін күмбез тәрізді бұлшықет).
Қозғалысы: құрлықта – жүру, жүгіру; суда – жүзу; ауада – ұшу; топырақта – қазу.
Ас қорыту жүйесі: ауыз қуысында –тістер (күрек тіс, азу тістер), 3 жұп сілекей бездері, жұтқыншақ, өңеш, асқазан (күйіс қайыратын жануарларда ― қарын, жұмыршақ, жалбыршақ қарын, ұлтабар), аш ішек, бүйен (жасұнықты ыдырататын бактериялармен бірге), тоқ ішек. Өсімдік қоректі жануарлардың ішектерінің ұзындығы денесінің ұзындығынан 12-30 есе көп болса, жыртқыш жануарларда ― 2-6 есе көп.
Қанайналым жүйесі: қанайналым жүйесі тұйық, 4 камералы жүректен тұрады (оң жартысында веноздық қан, сол жақта артериялық қан бар), артериялық қан ағзаны заттармен және веноздық қанмен қамтамасыз етеді (өкпенің құрылымы мен қан айналым жүйесі дене температурасының тұрақты болуын қамтамасыз ететін жоғары зат алмасуды анықтайды). Дамыған қолқа күретамыры сол жақ доғасы артериялық қан өткізеді.
Тыныс алу жүйесі: альвеолярлы өкпе құрылымы. Тыныс алудың қабырға (өкпе) түрі.
Жүйке жүйесі: үлкен жартышар, жақсы дамыған мишық, аралық және ортаңғы ми, сопақша ми.
Сезім мүшелері: көздің қос бейімделуі бар (көздің сыну құрылымдарының өзгеруі), түстерді ажыратады, бірақ құстардан гөрі нашар, есту мүшесі – ішкі, ортаңғы және сыртқы құлақ (есту жолы құлақтың пердесіне дейін), иіс сезімі жақсы дамыған, түйсіг мүшесі ― сезгіш мұртшалар, дыбыстық жаңғырықтама қолқанаттыларда, тышқан текті кемірушілерде, жертесерлерде, киттәрізділерде жақсы дамыған.
Сыртқа шығару жүйесі: бұршақ тәрізді жұптасқан жамбас бүйректері, несепағарлар, қуық, несеп жолы.
Жыныстық жүйесі: дара жыныстылар, іштей ұрықтандырылады, көпшілігінде ұрық жатырда дамиды, плацента арқылы байланысады, жыныстық диморфизм бар.
Дамуы: жұмыртқаның құрамында аз мөлшерде қоректік заттар бар, өйткені зигота жатырға жабысады. Ұрпақтарына қамқорлық жасайды.
Мағынасы: қоректік тізбектің буыны, өсімдік тұқымдарын таратады, ауыл шаруашылығында, орман шаруашылығында қолданылады.
Плацентарлы сүтқоректілердің негізгі отрядына сипаттама:
Жалпы анықтама:
Түрлердің саны: шамамен 5500.
Тіршілік ортасы және тіршілік ету тәсілі: жер шарындағы жер-ауа, топырақ және су орталары.
Денесі (сегментациясы және басқа да ерекшеліктері): денесі басы, кеудесі, құйрығы, алдыңғы және артқы аяқтардан тұрады.
Сыртқы жамылғысы: терісі қалың, көп мөлшерде тер, май және басқа бездері бар, шашпен жабылған (бауырымен жорғалаушылардың қабыршақтарының түрлендіру). Мүйізді түзілімдері де бар – шаш, тырнақ, тұяқ.
Тірек жүйесі (қаңқа): омыртқа – жатыр мойны бөлімі (7 омыртқа), кеуде қуысы, бел, сегізкөз,құйымшақтан тұрады. Иық пен жамбас белдеуі бос түпкіліктерді бекітеді: алдыңғы ― иық, білек, қол; артқы ― жамбас, сирақ, табан. Аяқтарында 5 саусақ бар.
Бұлшықет жүйесі: дамыған және күрделі, жеке мамандандырылған бұлшықеттерден тұрады. Барлығына диафрагма тән (кеуде мен құрсақ қуысын шектейтін күмбез тәрізді бұлшықет).
Қозғалысы: құрлықта – жүру, жүгіру; суда – жүзу; ауада – ұшу; топырақта – қазу.
Ас қорыту жүйесі: ауыз қуысында –тістер (күрек тіс, азу тістер), 3 жұп сілекей бездері, жұтқыншақ, өңеш, асқазан (күйіс қайыратын жануарларда ― қарын, жұмыршақ, жалбыршақ қарын, ұлтабар), аш ішек, бүйен (жасұнықты ыдырататын бактериялармен бірге), тоқ ішек. Өсімдік қоректі жануарлардың ішектерінің ұзындығы денесінің ұзындығынан 12-30 есе көп болса, жыртқыш жануарларда ― 2-6 есе көп.
Қанайналым жүйесі: қанайналым жүйесі тұйық, 4 камералы жүректен тұрады (оң жартысында веноздық қан, сол жақта артериялық қан бар), артериялық қан ағзаны заттармен және веноздық қанмен қамтамасыз етеді (өкпенің құрылымы мен қан айналым жүйесі дене температурасының тұрақты болуын қамтамасыз ететін жоғары зат алмасуды анықтайды). Дамыған қолқа күретамыры сол жақ доғасы артериялық қан өткізеді.
Тыныс алу жүйесі: альвеолярлы өкпе құрылымы. Тыныс алудың қабырға (өкпе) түрі.
Жүйке жүйесі: үлкен жартышар, жақсы дамыған мишық, аралық және ортаңғы ми, сопақша ми.
Сезім мүшелері: көздің қос бейімделуі бар (көздің сыну құрылымдарының өзгеруі), түстерді ажыратады, бірақ құстардан гөрі нашар, есту мүшесі – ішкі, ортаңғы және сыртқы құлақ (есту жолы құлақтың пердесіне дейін), иіс сезімі жақсы дамыған, түйсіг мүшесі ― сезгіш мұртшалар, дыбыстық жаңғырықтама қолқанаттыларда, тышқан текті кемірушілерде, жертесерлерде, киттәрізділерде жақсы дамыған.
Сыртқа шығару жүйесі: бұршақ тәрізді жұптасқан жамбас бүйректері, несепағарлар, қуық, несеп жолы.
Жыныстық жүйесі: дара жыныстылар, іштей ұрықтандырылады, көпшілігінде ұрық жатырда дамиды, плацента арқылы байланысады, жыныстық диморфизм бар.
Дамуы: жұмыртқаның құрамында аз мөлшерде қоректік заттар бар, өйткені зигота жатырға жабысады. Ұрпақтарына қамқорлық жасайды.
Мағынасы: қоректік тізбектің буыны, өсімдік тұқымдарын таратады, ауыл шаруашылығында, орман шаруашылығында қолданылады.
Плацентарлы сүтқоректілердің негізгі отрядына сипаттама:
- Жәндіктер отряды. 370-ке жуық түрі (кірпі, моль, мылжың, десман). Тұмсық пробоскопқа созылған. Тістер әлсіз сараланған, өткір туберкулезді.
- Жарқанаттар отряды. 1000-ға жуық түрі (ушан, қызыл және кішкентай кешкі ас, жылқы). Алдыңғы аяқтар қанаттарға айналды, төс сүйегінде киль бар. Көру қабілеті нашар дамыған (эхолокация арқылы бағдарланған).
- Кеміргіштер отряды. 2000-ға жуық түрі (тиіндер, егеуқұйрықтар, тышқандар, тышқандар, гоферлер). Азу тістер қатты дамыған (жоғарғы және төменгі жақтарда екі), азу тістер жоқ. Азу тістердің тамыры жоқ, үнемі өсіп, өздігінен қайралады. Жоғары дамыған соқыр ішегі бар ішек.
- Лагоморфты отряд. 65-ке жуық түрі (ақ қоян, үрген қоян, қоян, пика). Жоғарғы азу тістердің артында жұп кішкентай азу тістер бар.
- Жыртқыштар отряды. 235-ке жуық түрі (қасқырлар, шақалдар, арктикалық түлкілер, түлкілер, аюлар, гиеналар, сілеусіндер, арыстандар, күзендер, мартендер). Азу тістер өте дамыған; молярлар арасында жыртқыш тістер айтарлықтай ерекшеленеді. Клавикулалар жоқ. Ішек қысқа.
- Пиннипедтер отряды. Шамамен 31 түрі (морж, итбалықтар). Екі жұп аяқ-қолдар қанаттарға айналады. Мұрын тесіктері дем шығару және дем шығару кезінде ғана ашылады. Сүңгу кезінде құлақ тесіктері жабылады.
- Отряд Цетакандар. 80-ге жуық түрі (көк және сұр киттер, сперматозоидтар, бөтелке дельфиндері, ақ бөшке және т.б.). Алдыңғы аяқтар қанаттарға айналады. Артқы жағы-қысқартылған. Шаш тек ауыздың жанында сақталады. Тісті киттердің тістері үлкен бір шыңды. Балин киттерінің тістері жоқ. Кит мұртынан пайда болған сүзгі аппараты бар.Артидактилдер Отряды. 150-ге жуық түрі (қабан, бұлан, бұғы, бегемот). Аяқтарда тұяқтармен жабылған саусақтардың жұп саны (төрт немесе екі) бар. Көбісі күйіс қайыратын, асқазаны күрделі. Артедактилдер Отряды. 16-ға жуық түрі (жылқылар, зебралар, есектер, мүйізтұмсықтар). Көбінің аяқтарында тұяқ киген 1 немесе (сирек) 3 саусақ бар. Үш саусақта үшінші саусақ ең дамыған. Пробоскоп Отряды. 2 түрі(Үнді және африкалық пілдер). Мұрын мен жоғарғы ерін түрлендірілген * Магистраль. Тістері бар-жоғарғы жақтың өсіп кеткен модификацияланған азу тістері. Азу тістер жоқ. Молярлар (жоғарғы және төменгі жақ сүйектерінде екі) тозған сайын жаңаларына жол береді.
Класс Млекопитающие
Высший класс животных. Около 5 500 видов: включает подклассы Яйцекладущие, Сумчатые, Плацентарные. Заняли все среды жизни, кроме, организменной. Теплокровные животные, имеющие волосяной покров и развитые кожные железы, вскармливающие детенышей молоком, с очень высоким развитием нервной системы, особенно коры головного мозга и органов чувств. Имеют 7 шейных позвонков, зубы дифференцированы по строению и функциям. Четырехкамерное сердце с сохранением левой дуги аорты. Самки имеют млечные железы, образованные из потовых. Как правило, заботятся о потомстве.
Общая справка:
Количество видов: около 5500.
Место обитания и образ жизни: наземно-воздушная, почвенная и водная среды по всему земному шару.
Тело (сегментация и другие особенности): тело состоит из головы, туловища, хвоста, передних и задних конечностей.
Покров: кожа толстая, с большим количеством потовых, сальных и других желез, покрыта шерстью (преобразование чешуй пресмыкающихся). Есть роговые образования ― волосы, ногти, когти, копыта.
Система опоры (скелет): в позвоночнике: шейный отдел (7 позвонков), грудной с ребрами и грудиной образуют грудную клетку, поясничный, крестцовый, хвостовой. Плечевой и тазовый пояс присоединяют свободные конечности: передняя ― плечо, предплечье, кисть; задняя ― бедро, голень, стопа. Конечности имеют 5 пальцев.
Мышечная система: развита и сложна, состоит из отдельных специализированных мускулов. Всем характерна диафрагма (куполообразная мышца, ограничивающая грудную и брюшную полость).
Передвижение: По суше: ходьба, бег; по воде: плавание; в воздухе: машущий, парящий полет; в почве: копание.
Пищеварительная система: в ротовой полости ― зубы (резцы, клыки, коренные), 3 пары слюнных желез, глотка, пищевод, желудок (у жвачных ― рубец, сетка, книжка, сычуг), тонкий кишечник, слепая кишка (с бактериями, расщепляющими клетчатку), толстый кишечник. Длина кишечника растительноядных в 12-30 раз больше длины тела, у хищных ― в 2-6 раз.
Кровеносная система: кровеносная система замкнутая, 4х камерное сердце (правая половина содержит венозную кровь, а левая ― артериальную), кровь артериальная снабжает организм веществами и венозная (строение легких и кровеносной системы определяют высокий обмен веществ, что обеспечивает постоянную температуру тела). Развита левая дуга аорты, несет артериальную кровь.
Дыхательная система: легкие альвеолярного строения. Реберный (легочный) тип дыхания.
Нервная система: крупные большие полушария, хорошо развитый мозжечок, промежуточный и средний мозг, продолговатый мозг.
Органы чувств: глаза имеют двойную аккомодацию (изменение преломляющих структур глаза), различают цвета, но хуже чем птицы, орган слуха ― внутреннее, среднее и наружное ухо (слуховой проход до барабанной перепонки), хорошо развито обоняние, органы осязания ― вибрисы, звуковая эхолокация развита у рукокрылых, мышевидных грызунов, землероек, китообразных.
Выделительная система: парные бобовидные тазовые почки, мочеточники, мочевой пузырь, мочеиспускательный канал.
Половая система: раздельнополые, оплодотворение внутреннее, у большинства зародыш развивается в матке, прикрепляясь через плаценту, есть половой диморфизм.
Развитие: яйцо содержит небольшое количество питательных веществ, так как зигота прикрепляется к матке. Проявляют заботу о потомстве.
Значение: звено в цепи питания, распространяют семена растений, используются у сельском, лесном хозяйстве.
Характеристика основных отрядов плацентарных млекопитающих:
Общая справка:
Количество видов: около 5500.
Место обитания и образ жизни: наземно-воздушная, почвенная и водная среды по всему земному шару.
Тело (сегментация и другие особенности): тело состоит из головы, туловища, хвоста, передних и задних конечностей.
Покров: кожа толстая, с большим количеством потовых, сальных и других желез, покрыта шерстью (преобразование чешуй пресмыкающихся). Есть роговые образования ― волосы, ногти, когти, копыта.
Система опоры (скелет): в позвоночнике: шейный отдел (7 позвонков), грудной с ребрами и грудиной образуют грудную клетку, поясничный, крестцовый, хвостовой. Плечевой и тазовый пояс присоединяют свободные конечности: передняя ― плечо, предплечье, кисть; задняя ― бедро, голень, стопа. Конечности имеют 5 пальцев.
Мышечная система: развита и сложна, состоит из отдельных специализированных мускулов. Всем характерна диафрагма (куполообразная мышца, ограничивающая грудную и брюшную полость).
Передвижение: По суше: ходьба, бег; по воде: плавание; в воздухе: машущий, парящий полет; в почве: копание.
Пищеварительная система: в ротовой полости ― зубы (резцы, клыки, коренные), 3 пары слюнных желез, глотка, пищевод, желудок (у жвачных ― рубец, сетка, книжка, сычуг), тонкий кишечник, слепая кишка (с бактериями, расщепляющими клетчатку), толстый кишечник. Длина кишечника растительноядных в 12-30 раз больше длины тела, у хищных ― в 2-6 раз.
Кровеносная система: кровеносная система замкнутая, 4х камерное сердце (правая половина содержит венозную кровь, а левая ― артериальную), кровь артериальная снабжает организм веществами и венозная (строение легких и кровеносной системы определяют высокий обмен веществ, что обеспечивает постоянную температуру тела). Развита левая дуга аорты, несет артериальную кровь.
Дыхательная система: легкие альвеолярного строения. Реберный (легочный) тип дыхания.
Нервная система: крупные большие полушария, хорошо развитый мозжечок, промежуточный и средний мозг, продолговатый мозг.
Органы чувств: глаза имеют двойную аккомодацию (изменение преломляющих структур глаза), различают цвета, но хуже чем птицы, орган слуха ― внутреннее, среднее и наружное ухо (слуховой проход до барабанной перепонки), хорошо развито обоняние, органы осязания ― вибрисы, звуковая эхолокация развита у рукокрылых, мышевидных грызунов, землероек, китообразных.
Выделительная система: парные бобовидные тазовые почки, мочеточники, мочевой пузырь, мочеиспускательный канал.
Половая система: раздельнополые, оплодотворение внутреннее, у большинства зародыш развивается в матке, прикрепляясь через плаценту, есть половой диморфизм.
Развитие: яйцо содержит небольшое количество питательных веществ, так как зигота прикрепляется к матке. Проявляют заботу о потомстве.
Значение: звено в цепи питания, распространяют семена растений, используются у сельском, лесном хозяйстве.
Характеристика основных отрядов плацентарных млекопитающих:
- Отряд Насекомоядные. Около 370 видов (ежи, кроты, землеройки, выхухоли). Мордочка вытянута в хоботок. Зубы слабодифференцированные, остробугорчатые.
- Отряд Рукокрылые. Около 1000 видов (ушан, рыжая и малая вечерницы, подковонос). Передние конечности превратились в крылья, на грудине имеется киль. Зрение развито слабо (ориентируются путем эхолокации).
- Отряд Грызуны. Около 2000 видов (белки, крысы, мыши, полевки, суслики). Сильно развиты резцы (по два в верхней и нижней челюстях), клыков нет. Резцы не имеют корней, постоянно растут и самозатачиваются. Кишечник с сильно развитой слепой кишкой.
- Отряд Зайцеобразные. Около 65 видов (заяц-беляк, заяц-то-лай, кролики, пищухи). Позади верхних резцов имеется пара мелких резцов.
- Отряд Хищные. Около 235 видов (волки, шакалы, песцы, лисицы, медведи, гиены, рыси, львы, хорьки, куницы). Сильно развиты клыки; среди коренных зубов заметно выделяются хищные зубы. Ключицы отсутствуют. Кишечник короткий.
- Отряд Ластоноги. Около 31 вида (морж, тюлени). Обе пары конечностей преобразованы в ласты. Носовые отверстия открываются только при вдохе и выдохе. Ушные отверстия при нырянии замыкаются.
- Отряд Китообразные. Около 80 видов (синий и серый киты, кашалоты, дельфины — афалина, белобочка и др.). Передние конечности преобразованы в ласты. Задние — редуцированы. Волосы сохранились только около рта. Зубы у зубатых китов крупные одновершинные. У усатых китов зубы отсутствуют. Имеется цедильный аппарат, образованный китовым усом.
- Отряд Парнокопытные. Около 150 видов (кабан, лось, северный олень, бегемоты). На ногах парное число пальцев (четыре или два), покрытых копытами. Большинство — жвачные, имеют сложный желудок.
- Отряд Непарнокопытные. Около 16 видов (лошади, зебры, ослы, носороги). У большинства на ногах по 1 или (реже) по 3 пальца, одетых копытами. В трехпалой конечности наиболее развит третий палец.
- Отряд Хоботные. 2 вида (индийский и африканский слоны). Нос и верхняя губа преобразованы*хобот. Имеются бивни — разросшиеся видоизмененные резцы верхней челюсти. Клыки отсутствуют. Коренные зубы (по два в верхней и нижней челюстях) по мере изнашивания сменяются новыми.
- Отряд Приматы. Более 200 видов (мартышки, павианы, макаки, горилла, шимпанзе, орангутан). Конечности пятипалые, передние (руки) хватательного типа, на пальцах у большинства — ногти. Большой палец может противостоять остальным. Глаза направлены вперед. Полушария переднего мозга имеют большое число извилин. Две млечные железы расположены на груди.
