Tipi ағзалардың негізгі белгілерінің бірі— олардың көбеюге кабілеттілігі. Көбею процесінде генетикалық материал ата-аналардан ұрпаққа беріледі. Көбеюдің маңызы осы түрдің дербес тұлғаларының санын үнемі толықтырудан тұрады. Бұл дегеніміз көбею арқылы белгілі бір түрдің ұзақ өмір сүруін және ұрпақтардың жалғастырушылығын сақтайды.

Көбеюдің негізгі екі әдісі ажыратады: жыныстық және жыныссыз. Жыныссыз көбею кезінде аналық ағзалар тек бір ата -ананың белгілерін мұра етсе, жыныстық көбею кезінде әдетте екі ата-ананың белгілерін мұра етеді.

Жыныссыз көбеюдің негізгі түрлерін қарастырсақ:

Бөліну арқылы көбею – бұл бактериялар мен көптеген бір клеткалы организмдерге тән жыныссыз көбею әдісі. Бұл жағдайда аналық дара қарапайым митоздық бөліну арқылы екі немесе одан да көп аналық жасушаларға бөлінеді. Егер екі балама аналық жасуша пайда болса, онда бөлінудің бұл әдісі екілік деп аталады. Қарапайымдылар және бір клеткалы балдырлар осылайша көбейеді. Көптік бөліну немесе шизогония — аналық жасуша бірнеше үлкенді-кішілі бірдей кіші жасушаларға ыдырайтын бөліну. Безгек плазмодиясына және трипаносомаларға тән.

Бүршіктену – ата-ана дарасының денесінде өсінділер түрінде жаңа даралар түзілетін жыныссыз көбею әдісі. Жасушалар жетіле келе аналық организмнен бөлініп кетеді де өз алдына жеке тіршілігін бастайды, оларға гидраларды, ашытқыларды жатықызуға болады. Кей жағдайда ондай бүршіктер бөлінбей жалғасқан күйде қалып колонияларды түзейді, оларға маржан полиптерін атап өтуге болады.

Вегетативті көбею – аналық вегетативті денесінің бөліктерінен жаңа даралардың пайда болуын білдіреді. Бұл қосалқы бүршіктері пайда болатын тамырлар болуы мүмкін, мысалы бөртегүлдің, қараөріктің тамырының өсуі. Қарақат сабағының кесінділері секілді қашу, немесе бегония жапырақтары, талдың сабақтары сияқты бөліктер болуы мүмкін. Бұл жағдайда қашу фрагментінде жоғарғы ұшында немесе бүйірінде бүршіктің болуы міндетті. Кей жағдайларда кейбір сыртқы жағдайлардың әсерінен қосалқы бүршіктердің пайда болуы ықтимал. Вегетативті көбею сонымен қатар өзгерген өркен болып табылатын арнайы құрылымдардың көмегімен жүзеге асырылады. Мұндай құрылымдарға мыналар жатады:

• бадана (пияз, қызғалдақ);
• түйнекбадана (гладиолус, зағыпыран);
• түйнек (картоп, нарғызгүл);
• тамыр (шүйгіншөп, қашқаргүл);
• тамыр дақылдары (шалқан, сәбіз);
• өркен (қарлыған, қарақат);
• ус (бүлдірген, сарғалдақ).

Спора түзілу – споралар арқылы көбею. Биологияда "спора" термині екі мағынада қолданылады, оларды шатастырмауымыз керек:

• спора - бұл бактериялардың споралары сияқты қолайсыз жағдайларды бастан кешіруге арналған жасушалық құрылым;
• споралар – протистердің, саңырауқұлақтар мен өсімдіктердің жыныссыз көбеюіне арналған мамандандырылған жасушалар.

Споралар ядродан, цитоплазмадан және қоректік заттардың ең аз мөлшерінен тұрады. Олар аналық ағзаның соматикалық жасушаларында немесе спорангияларда түзіледі. Егер де споралар хламидомонада, улотрикс, фитофторадағыдай жылжымалы болса оларды зооспоралар деп аталады. Споралар кейде тыныштық күйіде болуы мүмкін, тек қолайлы сыртқы жағдай болған кезде ғана өсіп, жаңа дара пайда болады. Бұл әдіс белгілі бір түрге көптеген ұрпақтарды қалыптастыруға және жаңа аумақтарды тез иемденуге мүмкіндік береді.

ЖЫНЫСТЫҚ КӨБЕЮ – ата-ананың екеуінің де ерекшеліктерін біріктіретін екі ұрық жасушасының бірігуі нәтижесінде жаңа дара пайда болатын көбею әдісі.

Жыныстық көбею процестерінің негізі мейоз болып табылады.

Мейоз – бұл жасушалардың бөліну әдісі, нәтижесінде бір аналық диплоидтан төрт аналық гаплоидты жасуша пайда болады. Мейоз – бұл үздіксіз процесс. Ол екі кезекті бөлу кезеңінен тұрады: мейоз I және мейоз II. Ұрықтану – бұл аналық жыныс жасушасының (жұмыртқа жасушасының) және аталық жыныс жасушасының (сперматозоидтың) қосылу процесі. Нәтижесінде зигота пайда болады.

Ұрықтандыру жұмыртқаны белсендіреді, ол тыныштық жағдайынан даму кезеңіне ауысады — зиготаның бөлінуі басталады. Зигота диплоидты болады, өйткені ол екі гаплоидты ядролардың қосылуы нәтижесінде түзіледі. Диплоидты ағза зиготадан пайда болады.

Жануарларға тән сыртқы және ішкі ұрықтандыру, сондай-ақ өсімдіктерге тән қос ұрықтандыру ажыратылады.

Жануарлардың сыртқы ұрықтануы аналық және аталық тұқым жасушалары сыртқы ортаға еніп қосылуы кезінде пайда болады. Ұрықтанудың бұл түрі қосмекенділерге, балықтарға және көптеген омыртқасыздарға тән. Көбеюдің бұл түрімен көптеген гаметалар бөлінеді, өйткені ортаның қолайсыз жағдайларынан олардың қырылу ықтималдығы жоғары.