Жасуша органоидтары (органеллалар) – әр түрлі маңызды және өмірлік маңызды функцияларға жауап беретін жасушаның нақты мамандандырылған құрылымдары. Неліктен "органоидтар"? Өйткені жасушаның бұл құрамдас бөліктерін көп жасушалы ағзаның мүшелерімен салыстырып қарайды.

Жасушаның құрамына қандай органоидтар кіреді

Сондай-ақ, кейде органоидтарға тек оның цитоплазмасында орналасқан жасушаның тұрақты құрылымдары ретінде түсініледі. Сол себепті жасуша ядросы мен оның ядрошығы органоидтар деп аталмайды, сонымен қатар жасуша мембранасы, түктері және талшығы органоид болып табылмайды. Бірақ жасушаның құрамына кіретін органоидтарға мыналар жатады: хромосомалар, митохондрия, Гольджи жиынтығы, эндоплазмалық тор, рибосомалар, микротұтқырлар, микрофиламенттер, лизосомалар. Шын мәнісінде, бұлар жасушаның негізгі органоидтары.

Егер біз жануарлардың жасушалары туралы айтатын болсақ, онда олардың органоидтарына центриолдар мен микрофибриллалар да кіреді. Бірақ өсімдік жасушасының органоидтарының қатарына тек өсімдіктерге тән пластидтер ғана кіреді. Жалпы, жасушалардағы органоидтардың құрамы жасушаның өзідік түріне байланысты айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін.

Қос мембраналы органоидтар

Сондай-ақ, биологияда жасушаның қос мембраналы органоидтары сияқты құбылыс бар, оларға митохондрия мен пластидтер жатады. Төменде біз барлық басқа негізгі органоидтар сияқты оларға тән функцияларды сипаттаймыз.

Органоид функциялары

Ал енді жануар жасушасы органоидтарының негізгі функциясы туралы қысқаша сипаттама берсек. Сонымен:

• Плазмалық мембрана – жасушаның айналасындағы липидтер мен ақуыздардан тұратын жұқа қабық. Жасушаға суды, минералды заттарды және органикалық заттарды тасымалдауды қамтамасыз ететін, зиянды қалдықтарды кетіретін және жасушаны қорғайтын өте маңызды органоид.
• Цитоплазма – жасушаның ішкі жартылай сұйық ортасы. Ядро мен органоидтар арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.
• Эндоплазмалық тор – бұл цитоплазмадағы арналар желісі. Белоктар, көмірсулар және липидтер синтезіне белсенді қатысады, пайдалы заттарды тасымалдаумен айналысады.
• Митохондриялар – органикалық заттар тотығатын және ферменттердің қатысуымен АТФ молекулалары синтезделетін органоидтар. Негізінде митохондриялар бұл органоид энергияны синтездейтін жасушалар.
• Пластидтер (хлоропластар, лейкопластар, хромопластар) – жоғарыда айтқанымыздай, тек өсімдік жасушаларында кездеседі, тұтастай алғанда олардың болуы өсімдік ағзасының басты ерекшелігі болып табылады. Олар өте маңызды функцияны атқарады, мысалы, құрамында хлорофилл жасыл пигменті бар хлоропластар фотосинтез құбылысына жауап береді.
• Гольджи кешені – цитоплазмадан мембранамен бөлінген қуыстар жүйесі. Мембранадағы майлар мен көмірсулардың синтезін жүзеге асырады.
• Лизосомалар – цитоплазмадан мембранамен бөлінген денелер. Олардағы арнайы ферменттер күрделі молекулалардың ыдырау реакциясын жеделдетеді. Сондай-ақ, лизосома жасушаларда ақуыздың жиналуын қамтамасыз ететін органоид болып табылады.
• Вакуольдер  – цитоплазмадағы жасуша шырынымен толтырылған қуыстар, қоректік заттардың қор жинайтын орны; олар жасушадағы судың мөлшерін реттейді.

Жалпы алғанда, барлық органоидтар маңызды, өйткені олар жасушаның тіршілік әрекетін реттеп отырады.

Жасуша органоидтары (органеллалар) – әр түрлі маңызды және өмірлік маңызды функцияларға жауап беретін жасушаның нақты мамандандырылған құрылымдары. Неліктен "органоидтар"? Өйткені жасушаның бұл құрамдас бөліктерін көп жасушалы ағзаның мүшелерімен салыстырып қарайды.

Жасушаның құрамына қандай органоидтар кіреді

Сондай-ақ, кейде органоидтарға тек оның цитоплазмасында орналасқан жасушаның тұрақты құрылымдары ретінде түсініледі. Сол себепті жасуша ядросы мен оның ядрошығы органоидтар деп аталмайды, сонымен қатар жасуша мембранасы, түктері және талшығы органоид болып табылмайды. Бірақ жасушаның құрамына кіретін органоидтарға мыналар жатады: хромосомалар, митохондрия, Гольджи жиынтығы, эндоплазмалық тор, рибосомалар, микротұтқырлар, микрофиламенттер, лизосомалар. Шын мәнісінде, бұлар жасушаның негізгі органоидтары.

Егер біз жануарлардың жасушалары туралы айтатын болсақ, онда олардың органоидтарына центриолдар мен микрофибриллалар да кіреді. Бірақ өсімдік жасушасының органоидтарының қатарына тек өсімдіктерге тән пластидтер ғана кіреді. Жалпы, жасушалардағы органоидтардың құрамы жасушаның өзідік түріне байланысты айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін.

Қос мембраналы органоидтар

Сондай-ақ, биологияда жасушаның қос мембраналы органоидтары сияқты құбылыс бар, оларға митохондрия мен пластидтер жатады. Төменде біз барлық басқа негізгі органоидтар сияқты оларға тән функцияларды сипаттаймыз.

Органоид функциялары

Ал енді жануар жасушасы органоидтарының негізгі функциясы туралы қысқаша сипаттама берсек. Сонымен:

• Плазмалық мембрана – жасушаның айналасындағы липидтер мен ақуыздардан тұратын жұқа қабық. Жасушаға суды, минералды заттарды және органикалық заттарды тасымалдауды қамтамасыз ететін, зиянды қалдықтарды кетіретін және жасушаны қорғайтын өте маңызды органоид.
• Цитоплазма – жасушаның ішкі жартылай сұйық ортасы. Ядро мен органоидтар арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.
• Эндоплазмалық тор – бұл цитоплазмадағы арналар желісі. Белоктар, көмірсулар және липидтер синтезіне белсенді қатысады, пайдалы заттарды тасымалдаумен айналысады.
• Митохондриялар – органикалық заттар тотығатын және ферменттердің қатысуымен АТФ молекулалары синтезделетін органоидтар. Негізінде митохондриялар бұл органоид энергияны синтездейтін жасушалар.
• Пластидтер (хлоропластар, лейкопластар, хромопластар) – жоғарыда айтқанымыздай, тек өсімдік жасушаларында кездеседі, тұтастай алғанда олардың болуы өсімдік ағзасының басты ерекшелігі болып табылады. Олар өте маңызды функцияны атқарады, мысалы, құрамында хлорофилл жасыл пигменті бар хлоропластар фотосинтез құбылысына жауап береді.
• Гольджи кешені – цитоплазмадан мембранамен бөлінген қуыстар жүйесі. Мембранадағы майлар мен көмірсулардың синтезін жүзеге асырады.
• Лизосомалар – цитоплазмадан мембранамен бөлінген денелер. Олардағы арнайы ферменттер күрделі молекулалардың ыдырау реакциясын жеделдетеді. Сондай-ақ, лизосома жасушаларда ақуыздың жиналуын қамтамасыз ететін органоид болып табылады.
• Вакуольдер – цитоплазмадағы жасуша шырынымен толтырылған қуыстар, қоректік заттардың қор жинайтын орны; олар жасушадағы судың мөлшерін реттейді.

Жалпы алғанда, барлық органоидтар маңызды, өйткені олар жасушаның тіршілік әрекетін реттеп отырады.